Σύμφωνα με το άρθρο 1022 ΚΠολΔ: «Κατάσχεση μπορεί να γίνει και σε περιουσιακά δικαιώματα εκείνου κατά του οποίου στρέφεται η εκτέλεση, τα οποία δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κατάσχεσης κατά τη διαδικασία των άρθρων 953 παρ. 1 και 2, 982 και 992, ιδίως σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ευρεσιτεχνίας, εκμετάλλευσης κινηματογραφικών ταινιών, σε απαιτήσεις κατά τρίτων εξαρτώμενες από αντιπαροχή, εφόσον κατά τις διατάξεις του ουσιαστικού δικαίου επιτρέπεται η μεταβίβαση αυτών των δικαιωμάτων.»
Οι διατάξεις του άρθρου 1022 ΚΠολΔ παρέχουν τη δυνατότητα κατασχέσεως περιουσιακών δικαιωμάτων, τα οποία δεν είναι δεκτικά κατάσχεσης κατά τις άλλες διαδικασίες του ΚΠολΔ, επιτρέποντας την επέκταση του επισπεύδοντος σε όλες τις περιουσιακές σχέσεις του οφειλέτη του. Σκοπός των άρθρων 1022 επ. ΚΠολΔ είναι να τεθεί στη διάθεση του εκάστοτε δανειστή το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη, ήτοι και των ειδικών περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη. Άλλωστε, η σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα επιβάλει την εν λόγω δυνατότητα, δεδομένης της δημιουργίας ολοένα και περισσότερων νέων οικονομικών αξιών.
Τα δικαιώματα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της ρύθμισης καθορίζονται από το νομοθέτη με ευρύτητα και ελαστικότητα [βλ. Γέσιου – Φαλτσή, Δίκαιο αναγκαστικής εκτελέσεως, ΙΙβ, Ειδικό μέρος, β’ έκδοση, 2018, παρ. 65, αρ. 7, σελ. 284, Πολυζωγόπουλο, Αναγκαστική εκτέλεση για χρηματικές απαιτήσεις στην πενυματική ιδιοκτησία, 1987, σελ. 67]. Ειδικό περιουσιακό στοιχείο μπορεί καταρχήν να αποτελέσει κάθε δεκτικό μεταβιβάσεως περιουσιακό δικαίωμα του οφειλέτη, μη υποκείμενο σε κατάσχεση κατά τις διατάξεις των άρθρων 953 επ., 982 επ. και 992 επ. [ΑΠ Ολ 7/2009].
Ο περιουσιακός χαρακτήρας του υπό κατάσχεση δικαιώματος αποτελεί πρωταρχική προϋπόθεση για την εφαρμογή της προκείμενης διαδικασίας. Ως περιουσιακό δικαίωμα νοείται το δικαίωμα που έχει περιουσιακή αξία κατά τις συναλλαγές, δηλαδή αυτό που παρέχει τη δυνατότητα μετατροπής του σε χρήμα, ή έστω τη δυνατότητα πορισμού χρημάτων από αυτό, με τα μέσα αξιοποιήσεως που προβλέπει το άρθρο 1024 ΚΠολΔ [ΕφΛαρ 395/2007, ΕφΘες 1366/2001, ΜΠρΛασιθ 407/2004 ΝΟΜΟΣ]. Επομένως, υπόκειται σε κατάσχεση κάθε δικαίωμα που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ιδιωτικών συναλλαγών και ως εκ τούτου έχει χρηματική αξία κατά τις συναλλαγές [Μπρίνιας, V2, άρθρο 1022, παρ. 675, σελ.2292-2293, ΕφΘες 1366/2001, ΑΠ 154/2018 ΝΟΜΟΣ]. Ενοχικά, εμπράγματα και κληρονομικά δικαιώματα υπόκεινται σε κατάσχεση και δεν αποκλείονται τα απόλυτα δικαιώματα. Δεν αποκλείονται, άλλωστε, ούτε τα δικαιώματα προσδοκίας, οι απαιτήσεις υπό αίρεση ή προθεσμία, αλλά και οι μελλοντικές απαιτήσεις, υπό την προϋπόθεση ότι έχει γεννηθεί η βασική έννομη σχέση, από την οποία αυτές απορρέουν.
Ως μη περιουσιακά θεωρούνται ανεπίδεκτα κατασχέσεως τα προσωπικά δικαιώματα του οικογενειακού δικαίου, αλλά και τα αμιγή δικαιώματα επί της προσωπικότητας, εκτός αν μπορούν να τραπούν σε περιουσιακά και να καταστούν έτσι αντικείμενο χρηματικής αξιοποιήσεως, όπως λ.χ. συγκεκριμένες εξουσίες του δημιουργού στο πλαίσιο της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Προϋπόθεση της κατάσχεσης αποτελεί περαιτέρω η δυνατότητα μεταβιβάσεως του δικαιώματος, η οποία κρίνεται κατά τις εκάστοτε εφαρμοστέες διατάξεις του ουσιαστικού δικαίου. Το αμεταβίβαστο του δικαιώματος πρέπει να προκύπτει από το νόμο ή να είναι συνέπεια της προσωποπαγούς φύσεώς του.
Υπό την αρνητική προϋπόθεση του άρθρου 1022, το περιουσιακό δικαίωμα θα πρέπει να μην υπόκειται σε κατάσχεση κατά τις διαδικασίες της κατασχέσεως κινητών (953 επ.), ακινήτων (992 επ.) και εις χείρας τρίτου (982 επ.) – βλ. ΕφΘεσ 205/2008 ΕπισκΕΔ 2008, 760: μη εφαρμογή της διαδικασίας των άρθρων 1022 επ. για την κατάσχεση μετοχών ΑΕ, οι οποίες κατάσχονται ως κινητά πράγματα κατά τα άρθρα 953 επ. ΚΠολΔ (Ο Νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο μετά τους Ν 4842 & 4855/2021, Νομική Βιβλιοθήκη).
Περιπτωσιολογία
- Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας: μόνο το περιουσιακό και όχι οι εξουσίες που απαρτίζουν το λεγόμενο ηθικό δικαίωμα, που είναι αμεταβίβαστο
- Δικαιώματα εκμετάλλευσης κινηματογραφικών ταινιών
- Δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας: το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, το δικαίωμα προσδοκίας για τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας, το δικαίωμα επί της εφευρέσεως, το δικαίωμα στο σήμα, το δικαίωμα επί του σήματος της ΕΕ
- Ιδίως η κατάσχεση σήματος, χωρίς να απαιτείται και η συγκατάσχεση της επιχειρήσεως (η κατάσχεση εγγράφεται στο μητρώο σημάτων – ειδική υποχρέωση δημοσιότητας για τον καλόπιστο τρίτο)
- Διακριτικά γνωρίσματα: επωνυμία επιχείρησης, διακριτικός τίτλος, διακριτικό γνώρισμα ραδιοφωνικού σταθμού κλπ.
- Ως προς την επωνυμία αμφισβητείται αν μπορεί να κατασχεθεί αυτοτελώς ή αν απαιτείται συγκατάσχεση της επιχείρησης
- Δικαίωμα επί της επιχείρησης ως συνόλου: υφίσταται διχογνωμία στη θεωρία, ωστόσο κατά την κρατούσα θέση της νομολογίας, η επιχείρηση ως σύνολο υπόκειται σε κατάσχεση κατά το άρθρο 1022, χωρίς να εμποδίζεται από την πρόβλεψη του θεσμού της αναγκαστικής διαχείρισης (αντικείμενο της οποίας είναι μόνο τα εισοδήματα της επιχείρησης).
- Απαιτήσεις εξαρτώμενες από αντιπαροχή: Πάσης φύσεως απαιτήσεις εξ αμφοτεροβαρών συμβάσεων (όχι μόνο χρηματικές αλλά και κάθε απαίτηση για πράξη, παράλειψη ή ανοχή, η οποία μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο οικονομικής αξιοποιήσεως).
- Δικαίωμα εκ του προσυμφώνου: Η απορρέουσα από το προσύμφωνο απαίτηση για την κατάρτιση της οριστικής σύμβασης κατάσχεται ως ειδικό περιουσιακό στοιχείο, καθόσον πρόκειται για περιουσιακή απαίτηση, της οποίας είναι επιτρεπτή η κατά το ουσιαστικό δίκαιο μεταβίβαση με εκχώρηση και η οποία, εφόσον δεν είναι χρηματική , δεν μπορεί να κατασχεθεί κατά το άρθρο 982, έστω και αν έχει εκπληρωθεί η αντιπαροχή του αγοραστή από την οποία αυτή εξαρτάται (ΑΠ 1499/1992 ΕλλΔνη 1994)
- Εργολαβικό αντάλλαγμα: αντικείμενο της κατασχέσεως δεν είναι τα εξ αδιαιρέτου ποσοστά του οικοπέδου, αλλά μόνο η απαίτηση που αποκτά ο εργολάβος κατά των αντισυμβαλλομένων των οικοπεδούχων προς μεταβίβαση σε αυτόν ορισμένων ποσοστών εξ αδιαιρέτου επί του οικοπέδου, τα οποία συμφωνήθηκαν ως αντιπαροχή στο εργολαβικό προσύμφωνο.
- Εταιρικά μερίδια ΕΠΕ: Το εταιρικό μερίδιο της ΕΠΕ συνιστά ιδιόρρυθμο περιουσιακό δικαίωμα, το οποίο μεταβιβάζεται ελεύθερα κατά το ουσιαστικό δίκαιο. Η κατάσχεση δεν παρεμποδίζεται από τυχόν αντίθετη πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας.
- Το ενοχικό δικαίωμα της ασκήσεως της επικαρπίας
- Το μερίδιο αμοιβαίου κεφαλαίου
- Το δικαίωμα υψούν, εφόσον με την πράξη σύστασης της οροφοκτησίας περιήλθε και ανήκει σε έναν ή πλείονες εκ των συμβαλλομένων και εμφανίζει αυτοτέλεια έναντι των άλλων οριζόντιων ιδιοκτησιών (ΑΠ 121/2003)
- Το δικαίωμα του μετόχου να αξιώσει από την ΑΕ την έκδοση και παράδοση σε αυτόν ανώνυμων μετοχών, με σκοπό την εγχάρτωση του μετοχικού του δικαιώματος στο πρόσωπό του (ΕφΘες 1366/2001)
- Τα δικαιώματα επί ονομάτων χώρου με κατάληξη .gr (domain names), τα οποία σύμφωνα με το άρθρο 15 του ισχύοντος Κανονισμού Διαχείρισης και Εκχώρησης Ονομάτων Χώρου (υπ’ αριθμ. 351/76 απόφαση της ΕΕΤ) είναι ελευθέρως μεταβιβάσιμα.
Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το άρθρο 1023 ΚΠολΔ, την κατάσχεση δικαιωμάτων του άρθρου 1022 διατάζει, ύστερα από αίτηση εκείνου υπέρ του οποίου γίνεται η εκτέλεση, το ειρηνοδικείο, κατά τη διαδικασία των άρθρων 741 επ. Το δικαστήριο μπορεί να μην επιτρέψει την κατάσχεση, αν κρίνει ότι είναι δύσκολο να γίνει η αναγκαστική εκτέλεση ή ότι το αποτέλεσμά της θα είναι ασύμφορο.
Το δικαστήριο δικάζει την αίτηση κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, εφαρμόζονται όμως κατά προτεραιότητα οι ειδικές διατάξεις του άρθρου 937, καθώς πρόκειται για δίκη περί την εκτέλεση (Γέσιου – Φαλτσή, ό.π. παρ. 65, αρ. 35, σελ. 307)
Δέσποινα Μπαλόγιαννη
Δικηγόρος Μ.Sc.-Eταίρος